Virüsler Hayvanların Davranışlarını Değiştirebilirler Mi?

Yazan ve doğrulayan biyolog María Muñoz Navarro

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Virüsler farklı konak ve durumlara uyum sağlayabildikleri için evrim geçirirler. Bu da başarılı bir şekilde bulaşmalarına neden olur. Bugünkü yazımızda, bazı durumlarda virsülerin hayvanların davranışlarını nasıl değiştirdiklerinden söz edeceğiz.

Bazı virüslerin hayvanların davranışlarını değiştirebildiklerini biliyor muydunuz? Doğru duydunuz! Evrim süreçleri boyunca virüsler ortama uyum sağlayabilmek için farklı mekanizmalar elde ettiler. Bu da bir konaktan başka bir konağa bulaşabilmelerine imkan tanıdı. Virüslerin kullandıkları yöntemlerden biri de canlı organizmaların davranışlarını değiştirmekti.

Kene, pire ve sivrisinek gibi eklembacaklılar sıklıkla taşıyıcı görevi görürler. Bu hayvanlardan biri kanla (Örneğin; sivrisineklerde olduğu gibi.) ya da bitki özü gibi maddelerle (Bitkilerdeki gibi.) beslendiğinde iletim meydana gelir.

Eğer ki bu maddeler bakteri, parazit ya da virüs gibi patojenlerle enfekte olduysa, hayvan da enfekte olur. Ardından bu hayvanlar diğer hayvanları ya da insanları ısırırlar. Bu da ısırılan canlıları enfekte ederek, onları yeni konaklar haline getirir.

Bu taşıyıcı canlıların etkilenmesinin yanı sıra, çoğu virüs konak canlının merkezi sinir sistemini de etkisi altına alır. Sinir sisteminin enfekte olması konağın davranışlarında değişikliklere yol açabilir.

Sırada, virüslerin yayılmalarını artırmak için kullandıkları bazı stratejilerden söz edeceğiz.

Eklembacaklı Taşıyıcı Canlıların Davranışlarını Değiştiren Virüsler

1. Domates lekeli solgunluk virüsü. Bu virüs Bunyaviridae ailesindendir. Mahsulleri etkileyerek kirpikkanatlı böcek adı verilen taşıyıcıların yeme alışkanlıklarını değiştirir. Kirpikkanatlı böcekler bitkilerle beslenen küçük böceklerdir.

Öncelikle enfekte olmuş erkek kirpikkanatlılar enfekte olmayanlara kıyasla daha çok yemek yerler. Daha sonrasında, virüs tükürük salınımını artırır. Bu da enfekte olmayan böceklere göre hasta böceklerin üç kata kadar daha fazla tükürük salgılamasına neden olur. Hayvanın davranışlarındaki bu değişiklikler, virüsün domatese bulaşma ihtimalini artırır.

Buna ek olarak virüs ailesindeki La Crosse -ki bu La Crosse ansefalitine neden olur- ve Rift Vadisi ateşi virüsleri, taşıyıcıların daha çok ısırmasına da neden olur.

2. Dang Humması

Sarıhumma sivrisineği hem insanlarda hem de hayvanlarda sarıhumma, dang ve Zika ateşine yol açar.

Bu sivrisineklerde dişiler koku becerileri sayesinde yumurtalarını bırakmak için en uygun yerleri bulabilirler. Virüs merkezi sinir sistemini etkiler ve koku alma süreçlerinde değişime neden olur. Sonrasında bu değişim dişilerin yumurta bıraktıkları alanın değişmesini tetikler. Bunun sonucunda da virüsler diğer alanlara da yayılabilir.

Dolayısıyla, virüslerin evrim geçirmek, uyum sağlamak ve bulaşıcılığı artırmak için hayvanların davranışlarını nasıl değiştirdiklerini görebilirsiniz.

Merkezi Sinir Sistemi Aracılığıyla Hayvanların Davranışlarını Değiştiren Virüsler

Hayvanların davranış değişikliklerine kilo, vücut ısısı, tat alma, yemek ve su tüketimi ve uyku düzenindeki değişiklikleri sayabiliriz.

Virüsler bu davranış değişikliklerinde doğrudan rol oynarlar. Örneğin:

• Yenidoğan farelerde Borna hastalığı virüsü tuzun tadının alınması konusunda bir anormalliğe neden olur.
• Gençlik hastalığı virüsü köpeklerde kilo kaybına neden olur. Öte yandan, enfekte olmuş sıçanların %5 ile 10’u arasında %300’e kadar kilo artışı görülür.
• Farelerde influenza virüsü ve kedilerde immün yetmezliği virüsü uyku düzenlerinin değişmesine yol açar.
• Bilişsel yetiler sinir sistemi ile ilişkilendirilir ve öğrenme, hafıza, motor ve motivasyon aktivetelerini içerir.

Viral Enfeksiyonlar Bilişsel Yetileri Etkileyebilir

Viral enfeksiyonlar bilişsel yetileri doğrudan ve dolaylı yoldan etkileyebilir.

• Doğrudan bulaşım: Bunlara virüsün çoğalmasından kaynaklı nöronal hücre lezyonlarını ya da hücrenin parçalanmasına yol açan virüs içeriklerini sayabiliriz. Bu virüslere örnek olarak kuduz ve herpes virüslerini verebiliriz.
• Dolaylı bulaşım: Mikroçevrede yaşanan sıkıntılar ya da konağın enfeksiyona karşı gösterdiği bağışıklık tepkisi nedeniyle virüs farklı hücrelere zarar verebilir. Uzmanlar, bir otoimmün hastalığı olan çoklu sklerozun devamlı viral enfeksiyon ile başladığının altını çizmektedir.
• Dolaylı bulaşım, Alzheimer ve Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıkların oluşum ya da kötüleşmesinden kaynaklanabilir.

Nörolojik Hastalıklarla İlişkili Hastalıklar

• İnfluenza A. Bu virüsten enfekte olan fareler anksiyete ve biliş bazında değişimler gösterirler. Bu değişimler, belirli beyin fonksiyonlarını düzenleyen gen ifadelerindeki farklılaşmalardan kaynaklanır.

• Kuduz virüsü. Bilebileceğiniz üzere, kuduz virüsü enfekte olmuş konak canlının davranışlarında pek çok değişime yol açar. Hatta Scientific Reports’ta yayımlanan bir çalışmaya göre, virüsün merkezi sinir sistemindeki nörotransmiter alıcıları engellediği belirtilmektedir.

Diğer Organları Etkileyen Virüsler

• Seul virüsü (Hanta virüsü olarak da bilinir.) Bu virüs farklı kemirgen türleri aracılığıyla yayılır. Fakat bu kemirgenlerde hastalığa yol açmaz. Bunun yerine, kemirgenlerin dışkıları ve tükürükleri aracılığıyla insanlara bulaşabilir. Virüs insanlarda pulmoner sendromuna yol açar. Norveç’te yapılan bir araştırmada enfekte olmuş kemirgenlerin, enfekte olmayanlara kıyasla daha agresif davranışlar sergilediği görülmüştür.

Bu davranış değişikliklerinin nedeni, virüsün kemirgenlerin akciğerlerinde, böbreklerinde ve testislerinde bulunması olabilir. Ayrıca daha agresif olmaları hayvanların daha fazla ısırmalarına da yol açar. Bunun sonucunda da virüs yaralar aracılığıyla çok daha hızlı bir şekilde bulaşır.

Hayvanların Davranışlarını Değiştiren Virüsler

Görebileceğiniz üzere, merkezi sinir sistemini etkisi altına alan virüsler nörolojik anormalliklere ve davranış değişikliklerine yol açabilir. Bundan ötürü, bariz bir şekilde virüslerin hayvanların davranışlarını değiştirdiklerini belirtebiliriz.

Kronik ya da devamlı merkezi sinir sistemi viral enfeksiyonları etkisi bilim insanları tarafından daha iyi anlaşılabildiğinde, bu davranış değişikliklerinin moleküler seviyede nasıl meydana geldiğini daha açık bir şekilde anlayabileceğiz.