Ay-Ay ile Tanışın: En Büyük Gececil Primat

Yazan ve doğrulayan Aavukat Francisco María García

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Ay-ay, Madagaskar’a özgü benzersiz bir memelidir. Günümüz itibariyle nesli tükenmekte olan türler arasındadır. Ne yazık ki, bu hayvanı dünya çapında tanınır kılan da budur. Bu yazımıda ay-ay’ın temel özelliklerinden, yaşam alanlarından, beslenme ve çiftleşme alışkanlıklarından söz edeceğiz.

Ay-ay ve fiziksel özellikleri

Ay-ay (Daubentonia madagascariensis) lemurlarla akraba olan bir primattır. Nadir görülen bir hayvandır ve günümüzde uzun parmaklıgiller (Daubentonia) familyasının yaşayan tek üyesidir. Ay-ay’a en yakın hayvan olan büyük ay-ay’ın nesli, günümüzden 1000 yıl önce tükenmiştir.

O kadar ilginç görünür ki, biliminsanları tarafından keşfedildiğinde “ilginç bir sincap” olarak etiketlenmiştir. Ancak fiziksel özellikleri ve ıslak burnu, ilkel primat türlerden biri olduğunu göstermektedir.

Temel fiziksel özellikleri

Ay-ay’lar orta boyludur ve uzunlukları yetişkin bir kedi kadardır. Vücutları yaklaşık 40 cm uzunluğundadır, kuyruklarıysa 15 cm uzunluğa ulaşabilir.

Boyutlarıyla karşılaştırıldığında vücut ağırlıkları oldukça hafiftir ve 2,5 kg’yi güçlükle aşar. Bu çok hızlı hareket etmelerini ve doğal avcılarından kolaylıkla kaçmalarını sağlar.

En göze çarpan fiziksel özelliklerinden biri, uçları yuvarlaklaşan geniş kulaklarıdır. Bununla birlikte büyükçe ve şişkin, sarı gözleri vardır. Bu, gececil hayvanların doğal ışığın yokluğunda daha iyi görmelerini sağlayan tipik bir özelliktir.

Bacakları kısadır ve ince, uzun parmakları nedeniyle garip görünür. Ayrıca parmaklarında keskin, sivri uçlu pençeleri vardır.

İlginç biçimde ay-ay’ların ellerinde kazmak ve böcek yakalamak için kullandıkları üçüncü bir uzun parmak bulunur. Bu parmak titreşimlere de oldukça hassastır. Ek olarak ay-ay yiyecek ararken ısısı artar.

Beslenmesi ve alışkanlıkları

Ay-ay’lar arboreal hayvanlardır, yani hayatlarının büyük bölümünü ağaçlarda geçirirler. Temelde böcek ve larvalardan oluşan hepçil bir beslenmeleri vardır. Besinsel ihtiyaçlarını karşılamak için bazı meyveleri ve tohumları da yerler.

Daha önce kısaca bahsettiğimiz gibi, uzun üçüncü parmaklarının çok önemli bir görevi vardır. Ay-ay’lar bu parmaklarını ağaçkakanların gagalarıyla yaptığı gibi, ağaç kabuklarına vurmakta kullanırlar. Bu yeteneği geliştiren tek memeli ay-ay’dır.

Ağaç gövdesinde bir delik açmayı başardığında, ay-ay bu parmağını içeri sokarak böcek, larva ve solucan arar. Buna ek olarak, bu parmağın titreşimlere duyarlı olması ay-ay’ın avının ağaç gövdesinin neresinde olduğunu bulmasına yardımcı olur.

Bu tekniğin yanı sıra ay-ay’lar güçlü işitme duyularını kullanarak ağaç kabuğundaki delikleri tespit edebilirler. Tok sesler, larvaların ve böceklerin ağacın kabuğunu yediklerini ve ulaşılabilir mesafede olduklarını gösterir.

Ay-ay yaşam alanı ve çiftleşme alışkanlıkları

Yazının başında da bahsettiğimiz gibi ay-ay Afrika kıtasındaki Madagaskar Adası’na özgü bir türdür. Şu anda büyük kısmı adanın doğu kesiminde olmak üzere 2500 ay-ay yaşamaktadır.

Kendi yaşam alanı içinde bu tür yılın her döneminde üreyebilir, belli bir çiftleşme mevsimi yoktur. Dişilerin çiftleşmeye hazır olduklarının göstergesi, 24 saatlerini erkeklerin yanında geçirmeyi kabul etmeleridir.

Bazıları oldukça sosyal olsa da, dişiler ve erkekler arasındaki bu gündüz-gece paylaşımı yalnızca çiftleşme döneminde gerçekleşir. Öte yandan erkekler birbirlerine karşı saldırgandır ve ölümcül kavgalara tutuşabilirler.  

Dişiler her gebelik döneminde tek bir bebek doğurur. Kendi başına hayatta kalabilecek duruma gelene kadar bebekle ilgilenirler. Genelde dişiler son gebeliklerinden iki ya da üç yıl sonra yeniden çiftleşmeyi kabul ederler.

Ay-ay’lar uygun koşullarda 20-23 yıl yaşayabilir. Bununla birlikte insan da dahil olmak üzere temel avcılarına dikkat etmemiz gerekir. Zira ay-ay’lar yaşam alanları kentleşme nedeniyle tahrip olduğundan, lemur türleri arasında nesli tükenmeye en yakın tür olarak kabul edilir.