Laboratuvar Farelerinin Bakımında Gelişimler
Yazan ve doğrulayan biyolog Ana Díaz Maqueda
Kemirgenler (bu durumda fareler), yeni ilaç ve tıbbi tekniklerin etkileri üzerindeki çalışmalarda kullanılan ilk türdür. Laboratuvar hayvanı olarak kullanılmaları 16’ncı yüzyıla dayanır. O zamandan beri, fareler nöroloji çalışmalarda, ürünün toksik oranının tespitinde ya da kimyasal bir maddenin öldürücülüğünün ölçümünde kullanılmaktadır. Fare bakımı işte bu yüzden önemli bir faktördür.
Sonuçların anlamlı ve bilimsel olarak değerli olabilmesi için hayvanın sıhhatinden emin olmak gereklidir. Böylece, laboratuvar faresi bakımı sadece hayvanın hijyen ve beslenmesini değil, etolojileriyle ilgili her şeyi kapsar. Bu doğal ortamlarında sahip olacakları tüm davranışsal repertuvar anlamına gelmektedir.
Hayvanlar üzerinde deneyler yapılması, hayvanların insan yararı için kullanılmasının etik ve ahlaki sonuçlarından dolayı tartışmalı bir konudur. Buna ek olarak, bu canlıların yaşamları her seferinde ya deney ya da ötanazi sebebiyle bitiyor. Bundan dolayı hayvanlar üzerinde deney yapılması öncesi ve sonrasında dikkatlice düzenlenir.
Esaret altındaki farelerin davranışları üzerindeki çalışmalar devam etse de bazı sorular hala cevapsız durumda. Mesela, hayvanın hal ve durumunu nasıl iyileştirmeli ya da farenin acı ve rahatsızlığını azaltacak yeni teknikler nasıl oluşturulmalı. Bu açılardan bakıldığında yasalar hala güncel değildir.
Küresel düzenlemeler olmaksızın, her ülkenin kendi hızında ilerlemesiyle ve birkaç örnekle beraber geçtiğimiz on yıl içerisinde bazı değişimler gerçekleşti.
Hayvan modeli olarak fare
Deneysel amaçlar için kullanılan laboratuvar fareleri kontrollü şartlar altında binlerce nesildir üretiliyor. Yani, günümüzde sadece belirli hastalık araştırmaları için kullanılan fare cinsleri mevcut. Bundan farklı olarak, diğerleri de yemeklerdeki belirli kimyasalların, katkı maddelerinin ya da koruyucuların etkilerini analiz etmek için kullanılır. Bunlar, mevcut yasalar dahilinde, insan tüketiminin güvenli olduğundan emin olmak için önce hayvanlarda test edilmelidir.
Hızlı nesil üretimi, farenin kolay yetiştirilmesi ve insan fizyolojisine benzerliği onları bu tarz çalışmalar için iyi bir model haline getirmiştir. Ama onların da duyguları olduğunu ve hem fiziksel hem psikolojik olarak sağlıklı kalabilecekleri bir ortama ihtiyaçları olduğunu unutmamalıyız.
Laboratuvar faresi bakımı
Laboratuvar faresi bakımı için, farenin kalacağı yer, yaşı ve ağırlığı hesaplanmalıdır. Sonuçta, tüm bu faktörlere dayanarak, hayvanlar mevcut yasa ve düzenlemelere bağlı olarak bir şekilde stoklanıyor.
Ağırlığı 200 ile 600 gram arasında olan bir fare 100 cm karelik bir alanda yaşamalıdır. Bunun yanı sıra, eğer fare 600 gramdan daha ağır ise kafes 2.25 metrekare olmalıdır.
Ses, titreşim, oda sıcaklığı ve havalandırma da düşünülmesi gereken diğer faktörlerdir. Fareler hassas duyma yetisine sahip hayvanlardır. Böylece, insanların duyamadığı ultrason frekansları duyabilecek kapasiteye sahiplerdir. Bu yüzden buna sebep olabilecek elektronik aletleri etrafta tutmamak gerekir.
Farelerin ürettiği seslerin bazıları 20 kHz (ultrason) altındadır. Yani, bu sebepten dolayı bu çıkan sesler dost farelere ait değilse rahatsızlanabilirler.
Oda sıcaklığı konusunda ise, ideal sıcaklık 19 ile 24 derece arasıdır. Eğer iki derece yukarı ya da aşağı oynarsa, farenin üreme gibi hayati fonksiyonları zayıflayabilir. Bunun yanı sıra, eğer sıcaklık aşırı azalır ya da yükselirse ölümcül hasarlara sebebiyet verebilir.
Ortamın ışıklandırılması
Son olarak, genelde 12 saat aydınlık, 12 saat karanlık olan ışık-karanlık döngüsünü de kontrol etmelisiniz. Eğer devam eden çalışma karanlık olması gereken periyota denk gelirse teknisyenler (farelere görünmeyen) kırmızı ışık altında çalışmalıdır ve onları rahatsız etmemelidir. Maalesef, bazı bilim insanları genelde bu faktörü hesaba katmamaktadır ve takip edilmesi gereken bir kanun da değildir.
Laboratuvar fare beslenmesi
Bazı laboratuvar hayvanlarının besinsel gereklilikleri dokümanlar halinde ulaşılabilir durumdadır. Ama öte yandan, belirli primatlar ve kobayların beslenme ihtiyaçları hakkında bilgi eksiklikleri bulunmaktadır. Bu fareler için geçerli değildir çünkü protein, yağ, karbonhidrat, vitamin, mineral tuzu ve lif olarak ihtiyaçlarının ne olduğunu biliyoruz.
Halihazırda, marketlerde sıçanlar ve laboratuvar fareleri için birçok tamamen dengeli yem formülleri mevcuttur. Bu tarz bir fare yemi kemirgenlere ihtiyaçları olan gerekli besinleri sağlar. Bunun yanı sıra, sertliği yüzünden dişlerini aşındırabilir. Bundan dolayı, dişlerini sivriltmek sağlıkları için önemli olmasından dolayı bu beslenmeleri için gereklidir.
Ama, bunu sağlamanın kolaylığından dolayı farelerin toplayıcılık yapma(kendi yemeklerini arama) ihtiyaçlarını unutuyoruz. Toplayıcılık yapma tamamen doğal ve sağlıklı bir kemirgen davranışıdır ve sıkılmalarını da engeller.
Toplayıcılık yapma ihtimali laboratuvar farelerinin ortamlarının zorunlu zenginleştirilmesinin bir parçası olmalıdır.
Ortam zenginleştirmesinin laboratuvar fareleri için rolü
Ortamın zenginleştirilmesi farenin doğal ortamını anımsatan bir set obje, materyal ve yemeği kapsar. Bu sayede hayvanların sıkılmasını engelleriz, tüm doğal alışkanlıklarını göstermeleri için teşvik etmiş oluruz.
Yeterince zenginleştirilmemiş ortamların sonuçları ciddi olabilir. Stereotipleştirme ya da patolojik davranışların tekrarlanmasından hayvanların kendine zarar vermesine kadar.
Fare bakımı için, ortam zenginleştirmenin en önemli türü sosyal zenginleştirmedir. Bu hayvanların kendi cinslerinden, laboratuvar koşulları altında, aynı cinsiyetteki hayvanların sürekli arkadaşlığına ihtiyacı vardır. Bir çalışma nadiren hayvanların tekil halde bulunmasını gerektirir. Ama bilim insanları bunu sadece kısa vadeli araştırmalarda kullanır ve eğer uzun vadeli bir çalışmada kullanılırsa kesinlikle sağlam sebepleri olmalıdır.
Son olarak, farelerin yuva kurmak için ihtiyaç duydukları materyallere ve kemirecek objelere sürekli ulaşımı olması gerekir. İdeal olarak, başka oyuncaklar da sağlanmalıdır ama bu zorunlu değildir.
Şüphesiz, bu kullanıldıkları amaçları bir kenara bırakın, hayvanları tutmanın en iyi yolu değildir. Araştırmacılar ortak bir amaç için çalışmalıdır: kobay kullanımını bitirmek ve araştırmalarla deneyleri uygulayacak farklı bir alternatif bulmak.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Benjamin, B. (2019). Overview of laboratory animal lifestyle, care, and management: a case study of albino rats. Journal of Applied Sciences and Environmental Management, 23(8), 1431-1435.
- Couto, M., & Cates, C. (2019). Laboratory guidelines for animal care. In Vertebrate Embryogenesis (pp. 407-430). Humana Press, New York, NY.
- Hurst, J. L., Barnard, C. J., Nevison, C. M., & West, C. D. (1997). Housing and welfare in laboratory rats: welfare implications of isolation and social contact among caged males. Animal Welfare, 6(4), 329-347.
- Ley 32/2007, de 7 de noviembre, para el cuidado de animales, en su explotación, transporte, experimentación y sacrificio (BOE 8-11-2008).
- Real Decreto 53/2013, de 1 de febrero, por el que se establecen las normas básicas aplicables para la protección de los animales utilizados en experimentación y otros fines científicos, incluyendo la docencia (BOE 8-2-2013).
- Whishaw, I. Q., & Kolb, B. (2020). Analysis of behavior in laboratory rats. In The Laboratory Rat (pp. 215-242). Academic Press.
Bu metin yalnızca bilgilendirme amaçlı sunulmuştur ve bir profesyonelle görüşmeyi yerine geçmez. Şüpheleriniz varsa, uzmanınıza danışın.