Hayalet Vatoz – Güzel ve Gizemli

Yazan ve doğrulayan biyokimya Luz Eduviges Thomas-Romero

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Görünümü nedeniyle bazı insanlar hayalet vatoz balıklarının denizin tüm zarafetini taşıdığını düşünebilir. Yüzgeçlerinin bir şeytan ya da pelerine benzemesinin yanı sıra, “iblis boynuzlarına” benzemesinden dolayı, bilgi sahibi olmayan insanlarsa genellikle bu canlılardan korkarlar.

Bununla birlikte, esas olarak plankton yedikleri ve oldukça uysal yaratıklar oldukları için bu dev cüsseli hayvanlar hiç kimse için tehdit oluşturmazlar. Havada muhteşem dönüşler yaparken, takla atarken deniz içerisinde uçuyor gibi görünmeleri nedeniyle bu zerafetleri su altı gösterisi yapan dansçılara benzemektedir.

Bu balığın dünya çapında birçok ismi bulunmaktadır. Hayalet vatozun bilimsel ismi oldukça anlaşılmazdır ve her iki cins (Ceratoptera, Brachioptilon Daemomanta ve Diabolicthys) ve tür için de (vampir, americana, johnii ve hamiltoni gibi) çeşitli isimler kullanılmıştır.

Bugün size bu balık türlerinin şaşırtıcı özelliklerini anlatmaya çalışacağız.

Vatozların sınıflandırılması

• Hayalet vatozlar, tamamen kıkırdaktan oluşan bir iskelete sahip olması nedeniyle Chondrichthyes veya kıkırdaklı balıklar ailesinde sınıflandırılmaktadır. Aslında, bu grup farklı köpekbalığı ve vatoz türlerini de kapsamaktadır.
• Kıkırdaklı balık türlerinin yüzme torbaları veya ciğerleri yoktur. Dışarıya açık beş ila yedi çift solungaç ile nefes alırlar.
• Bu balık grubunun solungaç kapağı yoktur – bu kapak, kemikli balıkların solungaçlarını kapatan ve koruyan kemiksi bir yüzgeçtir. Bu nedenle, solungaçları aracılığıyla suyun girişini ve çıkışını kontrol edecek bir mekanizmaları bulunmaz.
• Bu nedenle, kıkırdaklı balık türleri suyu solungaçlara çekmek için sürekli hareket halinde kalmalıdırlar. Bu da, hayalet vatozların doğdukları andan öldükleri ana kadar sürekli hareket etmesi gereken bir hayvan türü anlamına gelir.
• Kıkırdaklı balık türleri veya yassısolungaçlıgiller ailesi en az 400 milyon yıldır varlığını sürdürmektedir.
• Bilim vatoz türünü tanımlayabilmektedir: Bunlar, resif hayalet vatoz balığı (Manta alfredi) ve dev okyanus vatoz balığıdır (Manta birostris).

Hayalet vatoz balığının özellikleri

• Hem hayalet vatozlar hem de şeytan balıkları; kanat şeklinde göğüs yüzgeçlerine sahiptirler. Kuşların uçarken yaptıkları gibi bu balıklar yüzerken bu yüzgeçleri kanat çırpar gibi çırparlar.
• Solungaçları karınlarının ön kısmında yer alır. Her iki türün de baş kısmı geniştir ve gözleri vücutlarının her iki tarafında bulunmaktadır. Uzun ağızları öndedir ve çiğneme göreviyle kullanmadıkları birkaç sıra küçük dişe sahiptirler. Bu canlılar çiğnemek yerine bu dişleri çiftleşme sırasında dişiyi tutmak için kullanırlar.
• Ağızlarının üst kısmında sefalik lob denilen iki yapı vardır. Bunlar suyun akışını ağza doğru yönlendirir ve plankton içeren suyu filtreleyerek besleme sürecini daha iyi hale getirir. Büyük miktarlarda yiyecekler yerler.
• Her iki türün de kamçı şeklinde bir kuyruğu vardır. Bununla birlikte, aynı ailenin diğer türlerinden farklı olarak, bu iki vatoz türünün de zehirli kuyrukları bulunmamaktadır.
• Bu deniz hayvanları son derece zekidir. Aslında, bilim insanları bu hayvanların tüm balık türleri arasındaki en büyük beyne sahip olduğunu söylemektedir. Son zamanlarda yapılan bilimsel araştırmalar hayalet vatozların balıklar arasında en gelişmiş bilişsel yeteneğe sahip olduğunu göstermektedir.

Bu balıklar dünya üzerindeki tropik alanlarda yaşamaktadır. İlginçtir ki, hayalet vatozlar resifler boyunca bulunan “bakım istasyonlarını” ziyaret ederler. Bu alanlarda yer alan “temizlikçi balıklar” ya da fırsatçı kaşık balıkları onları temizlerler.

Hayalet vatozların büyüklüğü ne kadardır?

Büyük düz gövdeleri üzerinde “disk” adı verilen bir merkez vardır. Resif hayalet vatozlarda rapor edilen disk boyutu 304 ila 365 cm genişliğindedir. Dev okyanus hayalet vatozlarının disk genişliği ise 304 cm kadar gelebilmektedir ve ağırlığı ise yaklaşık 1360 kilogramdır.

Yaygın olarak görülen benekleri ise 457 cm genişliğindedir ve bu hayvanlar 25 yıla kadar yaşayabilmektedir.

İğneli vatozların gövdesi koruyucu bir mukoza zarıyla kaplıdır. Bu mukoza tabakasının iki temel işlevi vardır:

• Enfeksiyonlara karşı bir bariyer görevi görür.
• Yüzerken hayvanın hareketini kolaylaştırmak için sürtünmeyi azaltır.

İnsan teması bu zara zarar verebilir, bu nedenle bir vatozun yakınında yer alıyorsanız onlara dokunmayın.

Tüm kıkırdaklı balıkların bir diğer olağanüstü özelliği ise derilerinde düşük frekanslı elektrik uyaranlarına karşı hassas ayrıntılı bir kabarcık sistemine sahip olmalarıdır. “Lorenzini ampülü” olarak da bilinen bu elektro-alıcılar, karasal jeomanyetizma ve gelgitlerin neden olduğu hareketsiz elektrik alanlarına doğru yönelimlerinde de belirleyici rol üstlenirler.

Sistem elektro-reseptörleri, aynı zamanda sosyal etkileşimleri ve çiftleşmeleri sırasında potansiyel avları veya yırtıcıları ve türdeşleri tarafından yayılan elektromanyetik alanları tespit etmelerine olanak sağlar. 

Hayalet vatozları tehdit eden şeyler

İnsanlar onları ya spor maksadıyla ya da etleri, yağları için ticari balıkçılık yaparken avlıyorlar. Şu anda, hayalet vatozların avlanması sınırlı orandadır ve bu canlılar ABD’de koruma altındadırlar.

İğneli vatozlar çok sayıda turistin ilgisini çektiği için bu canlıların koruma altına alınması da bir nevi ekonomiyi ilgilendirmektedir. Kuşkusuz bu balık türünün dünyamıza güzellik, çeşitlilik ve gizem kattığı su götürmez bir gerçektir.