Altıncı Kitlesel Yok Oluş: Neden Önemsemeliyiz?

Yazan ve doğrulayan biyolog Cesar Paul Gonzalez Gonzalez

Son Güncelleme: 06 Eylül, 2023

Kitlesel yok oluşlar, birçok türün aniden yok olmasıyla karakterize edilen uzun zaman dilimleridir. Bu olgunun döngüsel olduğu ve tarih boyunca birçok kez tekrarlandığı doğru olsa da ekosistemin dengesi üzerinde ciddi etkileri vardır. Üstelik etkileri yıkıcı olabilir ve hatta insanların varlığını tehdit edebilir. Peki altıncı kitlesel yok oluş nedir?

Ne yazık ki, birçok araştırma şu anda altıncı kitlesel yok oluş olarak adlandırılan dönemi yaşadığımızı iddia ediyor. Ancak herkes konunun önemi ve ciddiyetinin farkında değil. Bu nedenle, aşağıdaki makalede bu durumun ana sonuçlarına, kökenine ve endişelenmemiz gereken bazı nedenlere değinmek istiyoruz. Okumaya devam edin!

Kitlesel yok oluş nedir?

Kitlesel yok oluşlar, çok sayıda taksonomik gruba ait türlerin yok olduğu bir zaman aralığı olarak tanımlanabilir. Current Biology dergisinde yayınlanan bir makaleye göre, kayıplar toplam canlı sayısının %75’inden fazlasına tekabül ediyor, ancak bu rakam tarih boyunca birçok kez aşıldı.

Kitlesel yok oluşlar genellikle “domino” etkisine neden olur.

Biyoçeşitliliğin ani kaybının bir sonucu olarak deniz, kara ve hava yaşamının diğer birçok türü yok olmaya başlıyor. Başka bir deyişle, diğer türlere zarar veren ekolojik istikrarsızlık yaratılıyor ve böylece yok olma olayı derinleşiyor.

Her ne kadar “ani” bir olay olsa da, kitlesel yok oluşların süresi binlerce veya milyonlarca yılla ölçülür. Elbette bu zaman aralığı jeolojik zaman ölçeğinde “kısa”dır, ancak canlılar için bunlar çok geniş kapsamlı olaylardır.

Kitlesel yok oluşlara ne sebep olur?

Kitlesel yok oluş olgusuna çok sayıda faktör neden olmaktadır. Aslında bugüne kadar bilinen olayların her birini farklı nedenler tetiklemiş, bu da tek bir köken tespitini oldukça zorlaştırmıştır. Öyle bile olsa, Greener Journal of Physical Sciences’da yayınlanan bir araştırmaya göre, kitlesel yok oluşların meydana gelmesiyle en fazla ilişkilendirilen faktörler şunlardır:

• Küresel soğuma: Küresel sıcaklığın azalması, sıcak iklimlere uyum sağlayan türlerin bulundukları ortamda yaşayamamasına neden olur. Ayrıca bu durumun buzullaşmayı ve okyanus seviyelerinin azalmasını tetikleyici bir faktör olduğu düşünülmektedir.
• Buzullaşma: Kıtalarda büyük buz kütlelerinin oluşması, ekosistemi ve canlılar için kaynakların kullanılabilirliğini değiştirerek yok olmalarına neden olur.
• Okyanus seviyesinde azalma: Donmuş su miktarı arttıkça deniz seviyesi düşer, suyun fizikokimyasal parametreleri etkilenir ve mevcut habitatlar azalır. Bu nedenle denizlerdeki biyolojik çeşitliliğin azalması ve birçok türün yok olması normaldir.
• Okyanusta oksijen miktarının azalması: Okyanusun seviyesinin azalmasıyla uğradığı değişiklikler genellikle organik maddenin artmasına neden olur ve fitoplanktonun gelişimini kolaylaştırır. Fitoplankton, popülasyonları önemli ölçüde arttığında anoksiye (düşük oksijen konsantrasyonu koşulları) neden olabilir.
• Volkanik patlamalar: Aktif yanardağların saldığı duman bulutları, dünyaya çarpan güneş ışığı miktarını azaltabilir. Bu, küresel sıcaklıktaki azalmayı derinleştirir ve çeşitli bitkilerin hayatta kalmasını etkiler. Ayrıca denize düşen küller deniz ekosistemlerinin değişmesine yol açmaktadır.
• Dünya dışı olaylar: Dünyadan kaynaklanmayan ancak uzaydan gelen olaylar veya felaketler. En iyi örnek bir asteroitin çarpmasıdır.

Kaç tane kitlesel yok oluş yaşandı?

La comunicación de la mitigación y la adaptación al Cambio Climático ( İklim değişikliğine karşı azaltım ve uyum iletişimi) kitabında bahsedildiği gibi, dünya gezegeninin tarihinde en az 5 kitlesel yok oluş tespit edilmiştir :

1. Üst Ordovisiyen (440 ila 450 milyon yıl önce): Var olan tür ailelerinin %25’ini yok eden iklim değişikliği nedeniyle meydana geldi.
2. Yukarı Devoniyen (372 milyon yıl önce): Küresel ısınma ve okyanuslardaki oksijenin azalması, o zamanın taksonomik familyalarının %19’undan biraz fazlasının kaybına neden oldu.
3. Permiyen-Triyas (250 milyon yıl önce): Bu yok oluşun nedenleri arasında iklim değişikliği ve tektonik plakaların hareketi yer alıyor. Taksonomik familyaların %54’ünden fazlasının kaybolduğu tahmin edilmektedir.
4. Üst Triyas (neredeyse 210 milyon yıl önce): Volkanik aktivite ve küresel ısınma, mevcut tür ailelerinin yaklaşık %23’ünün yok olmasına neden oldu.
5. Kretase-Tersiyer (65 ila 66 milyon yıl önce): Bu yok oluşa neden olan ana etken, bir gök taşının çarpmasıydı. Zamanın taksonomik familyalarının %17’sinin kaybolduğu tahmin ediliyor. Bu olayda dinozorlar ortadan kayboldu.

Altıncı kitlesel yok oluş

Son yıllarda birçok uzman, türlerin yok olma oranındaki son artışın, altıncı kitlesel yok oluşun başlangıcının bir işareti olduğunu öne sürdü. Ancak Linnean Society Biyoloji Dergisi’nde yayınlanan bir makale, türlerin kaybıyla ilgili bir sorun olduğu açık olmasına rağmen bunun asılsız olabileceğinden bahsediyor.

Yeni bir kitlesel yok oluşla karşı karşıya olduğumuzu iddia eden profesyoneller, bu olayın insan faaliyetlerinin bir sonucu olduğunu savunuyor. Hatta Science Advances dergisinde yapılan bir araştırmada da belirtildiği gibi, son yıllarda yüzlerce omurgalının yok olmasıyla yok olma oranları daha yüksek oldu.

Altıncı kitlesel yok oluşun ne zaman başlayacağını kesin olarak söylemek mümkün olmasa da neredeyse tüm uzmanlar ekosistemlerin büyük bir baskı altında olduğu konusunda hemfikir.

Bu, besin zincirlerinin ve çevrelerinin işleyişinde büyük ölçekli bir biyolojik çeşitlilik kaybına yol açabilecek derin bir dengesizlik olduğu anlamına gelir.

Bu “baskı” devam ederse, bazı profesyoneller 2050 yılına kadar türlerin %6 ila 10’unun kaybolacağını, 2100 yılında ise bu oranın %27’ye çıkabileceğini tahmin ediyor. Tabii ki bu sadece bir öngörü. Ancak hemen önlem alınmazsa gerçek senaryo çok daha kötü olabilir.

Altıncı kitlesel yok oluşa ne sebep olur?

Yukarıda belirtildiği gibi, altıncı kitlesel yok oluşun ana nedeninin genellikle insan faaliyetleri olduğu düşünülmektedir. Öyle olsa bile, Rendiconti Lincei dergisindeki bir makalede bahsedildiği gibi, ekosistemlerdeki istikrarsızlığı teşvik eden başka faktörler de tespit edildi. Örneğin:

• Çevre kirliliği
• İklim değişikliği
• Doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi ve parçalanması
• Egzotik türlerin tanıtılması
• Doğal olaylar
• Meteorolojik olaylar
• İnsan nüfusu
• Doğal kaynakların aşırı tüketimi

Altıncı kitlesel yok oluştan neden endişe duymalıyız?

Biyolojik İncelemeler tarafından yapılan bir çalışmanın önerdiği gibi, türlerin büyük kaybı, birlikte yok olma adı verilen bir olguya yol açtığı için çevre üzerinde zararlı bir etkiye sahiptir.

Bu bakımdan bir türün yok olması diğer türlerin de etkilenmesine ve yok olma ihtimalinin artmasına neden olur. Bu nedenle, gezegenimizin birçok sakinini ortadan kaldıran bir domino etkisi yaratılıyor.

Bir tür ekosistemden kaybolduğunda doğa, yokluğunu telafi etmek için çevrenin diğer üyelerini kullanarak bu durumla başa çıkma yeteneğine sahiptir.

Ancak birden fazla canlının yokluğunda dengenin bozulması ve ortamda köklü değişikliklerin meydana gelmesi normaldir. Bunlar arasında aşağıdakiler öne çıkıyor:

• Biyolojik çeşitliliğin kaybı
• Ortamın değiştirilmesi
• Besin zincirinin çöküşü

Buradaki sorun, doğal kaynakların yenilenmesi, yerel sıcaklık kontrolü ve yeraltı sularının yeniden doldurulması gibi birçok mekanizmanın tamamen ekosistemin istikrarına bağlı olmasıdır.

Sonuç olarak, altıncı kitlesel yok oluş gibi şiddetli olaylarla birlikte insanlar yiyecek, içme suyu, üretim için toprak ve hatta temiz havaya ulaşmakta zorluk yaşayacak.

Başka bir deyişle, insanların mevcut yaşam kalitesi ekosistemin istikrarı ile ilgilidir. Denge bozuldukça insanların temel ihtiyaçlarını karşılamaları da zorlaşacak. Bu nedenle bu noktaya gelinmesinden kaçınmak çok önemlidir.

Altıncı kitlesel yok oluşu durdurmak mümkün mü?

Altıncı kitlesel yok oluşun etkilerinden kaçınılacaksa en iyisi insan faaliyetlerinden kaynaklanan hasarı onarmaya başlamaktır. Bu olgunun olumsuz etkileriyle mücadele etmek için önerilen eylemler arasında şunlar yer almaktadır:

• Uzmanların rehberliğinde yeniden giriş programları
• Sürdürülebilir gıda üretimi projelerinin üretilmesi
• Temiz enerjilerin gelişimi
• Hasar görmüş ekosistemlerin onarımı ve kurtarılması
• Tür koruma projeleri
• Karbon emisyonlarının azaltılması
• Doğal kaynakların kullanımının hassas kontrolü

Bu önerilerin her biri gerçekleştirilse bile kitlesel yok oluşun olumsuz etkilerini tamamen durdurmanın mümkün olmadığının bilincinde olmalıyız. Aslında, mahsul üretiminin azalması ve erozyona uğrayan alanların artması gibi bunun birçok sonucunu zaten yaşıyoruz.

Hasarı azaltmak çözüm olabilir

Her ne kadar birçok türün yok olmasını önlemek için çok geç olsa da, bu olgunun zararlı etkisini mümkün olan her şekilde azaltmaya çalışmak çok önemlidir. Sonuçta risk altında olan şey gezegendeki yaşamdır, dolayısıyla bu eylemler insan ırkının gelecekte varlığını sürdürmesine olanak tanıyan eylemler olabilir.