Genetiği Değiştirilmiş Sivrisineklerin Riskleri ve Faydaları

Sivrisinekler büyüklükleri veya saldırganlıkları nedeniyle değil, taşıyabilecekleri hastalıklar nedeniyle en tehlikeli türlerden bazılarıdır. Yılda 750.000 kişiye kadar ölüm oranına neden olabilirler.

Yazan ve doğrulayan Biyolog Georgelin Espinoza Medina.

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Vektör aracılı hastalıklar dünya çapında büyük bir baş ağrısıdır. Özellikle en yüksek insidansların bulunduğu tropikal ve subtropikal bölgelerde. Tüm bu hastalıkların daha iyi kontrol edilmesini ve yok edilmesini sağlayan seçeneklere acilen ihtiyaç vardır. Böyle bir seçenek, genetiği değiştirilmiş sivrisinekler ve onların kullanılması fikrindedir.

Ancak, yeni olan her şeyde olduğu gibi, kullanımları konusunda da bazı korku ve şüpheler var. Bu nedenle, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), bu transgenik veya modifiye sivrisineklerin kullanımıyla ilgili hususları netleştirmek için öne çıkmıştır. Burada bahsedeceğimiz konu bu olduğundan sizi okumaya devam etmeye ve konu hakkında daha fazla bilgi edinmeye davet ediyoruz.

Genetiği değiştirilmiş sivrisinekler nelerdir?

Adından da anlaşılacağı gibi, genetiği, yani DNA’sı (canlının tüm bilgilerini içeren molekül) açısından değiştirilmiş sivrisineklerdir. Bunu başarmak için, alıcı organizmaya, bu durumda sivrisineklere iletilecek bir özelliğe sahip bir segment veya genin kullanıldığı, rekombinant DNA adı verilen bir teknoloji kullanılır. Bu sivrisineklerin bir diğer adı da transgenik sivrisineklerdir.

Transgenik sivrisinekler neden kullanılıyor?

Modifiye edilmiş sivrisinek kullanımının saçma olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak fikir, halk sağlığında büyük bir ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. İnsanlar uzun zamandan beri her yerde bulunabilen ve vektör olarak işlev gören veya taşıyıcı hayvanlar tarafından bir yerden başka bir yere taşınabilen çok sayıda patojenin kurbanı olmuştur.

Vektörler çok çeşitlidir ve diğerleri arasında sivrisinekleri, sinekleri, akarları, keneleri, bitleri ve salyangozları içerir. Sivrisineklerin özel durumunda, belirli hastalıkları bulaştırabilirler. Bunlara dang humması, sarı humma, sıtma, filaryaz, chikungunya ve Batı Nil humması dahildir. Hepsinin nüfus üzerinde büyük etkisi var.

Soruna bir örnek vermek gerekirse, 2018’de dünyada 405 bin ölüm gibi trajik bir rakamla yaklaşık 228 milyon sıtma vakası vardı. Mevcut tekniklerin kullanımıyla kontrol eksikliğini gösteren ve bu vektörlerin yok edilmesi için alternatifler arama ihtiyacını gösteren veriler – son yıllarda bölgelerini genişleten böcekler, bu da sorunu artırıyor.

Biyoteknoloji ile üretilen sivrisineklerin özellikleri nelerdir?

Modifiye sivrisinek üretme fikri, hastalıklarla mücadele etmektir. Bu nedenle, bu pratik amaca bir şekilde katkıda bulunan bazı özelliklere sahip olmalıdırlar. Aedes aegypti türleri (bir dang humması, Zika ve chikungunya bulaştırıcısı) söz konusu olduğunda, yetişkinliğe ulaşmadan ölmelerini sağlayan kendi kendini sınırlayan bir gen kullanılmıştır. Bu şekilde, bu böceklerin popülasyonları azalır.

Transgenik sivrisineklerin tanımlanmasına izin veren diğer işaretleyici genler de kullanılır. Özellikle, özel ışık altında algılanabilmeleri için floresan yetenekleriyle. Böylece yabani türlerden ayırt edilebilirler ve değiştirilmiş organizmalar izlenebilir.

Genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin riskleri ve avantajları nelerdir?

Transgenik sivrisinekler fikri araştırmacılar arasında tartışmalıdır. Bazıları uygulamalarını destekliyor, ancak diğerleri risklerin faydalardan daha ağır bastığını öne sürerek bunlara karşı çıkıyor.

Bu araç başarılı olursa, şüphesiz vektörle ilişkili hastalıkların yaygınlığı konusunda çok büyük avantajlar getirecektir. Sivrisineklerin bulaşması sırasında bulaşma zinciri kırıldığında azalan hastalıklar doğada azalmaktadır. Bu tür bir araçla değerlendirilecek riskler, hem insan hem de hayvan olmak üzere çevre güvenliği, biyolojik çeşitlilik ve sağlık ile ilgilidir.

Bu transgeniklerin üretimine adanmış ana şirketlerden biri Oxitec’tir. Panama, Brezilya ve Cayman Adaları gibi yerlerde yapılan bazı araştırmalar, GDO’ların insanlar, çevre, diğer sivrisinek türleri ve hatta yırtıcı hayvanlar üzerinde önemli bir etkisinin olmadığını belirledi. Ek olarak, bu böceklerin vahşi popülasyonlarında bir azalma gösterirler.

Ancak araştırmalar halen devam etmektedir. DSÖ, güvenlik, kalite ve etkinliği sağlamak için aşamalı bir yaklaşımla ve toplulukların katılımıyla değerlendirme ihtiyacını desteklemektedir.

Sonuçlar

Vektör kaynaklı hastalıkların küresel insidansı nedeniyle, DSÖ, kontrol ve eradikasyona katkıda bulunan araçların geliştirilmesi ve test edilmesinin aciliyetine ilişkin açıklamalar yapmıştır. Son yıllarda uygulanan teknolojilerden biri de genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin kullanılmasıdır. Bu nedenle, onları test etmek için kademeli bir yaklaşımın önemini vurguladılar.

Bu vizyonun, yerli halklar da dahil olmak üzere farklı toplulukları dahil edebilmesi gerekir. Bu devasa görevde yıllarca farklı metodolojiler kullanarak ve başarılı olamayan mücadelelerden sonra, şüpheciliği bir kenara bırakıp mevcut seçeneklere objektif bir şekilde bakmamız gerekiyor. Tabii ki, sonuçların insanların, hayvanların ve ekosistemlerin etkinliğini, sağlığını ve güvenliğini garanti etmesi şartıyla.