Hayvanlarda Elektrolit Dengesizliklerine Ne Sebep Olur?

Yazan ve doğrulayan Veteriner Érica Terrón González

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Hayvanlardaki elektrolit dengesizlikler, vücutlarında bir şeylerin ters gittiğinin bir göstergesidir. Genellikle çoğu hastalığın semptomlarına eşlik ederler veya bunların doğrudan bir sonucudur.

Bazen bu dengesizlikler komplikasyonları tetikler ve hayvanın durumunu kötüleştirir. Bu nedenle, seviyelerini nasıl ölçeceklerini ve denge kaybını nasıl tespit edeceklerini bilmek hasta hayvanlar için çok önemlidir. Bu parametre genellikle veteriner hekimlere tanı koyarken veya bir tedaviye karar verirken ipuçları verir.

Buradaki asıl sorun, hastalığın ilerlemesi ile parametrelerin beklenmedik şekilde değişebilmesidir. Bu nedenle, evcil hayvan sahiplerini evde ölçüm yapabilmeleri için bilgilendirmek gerekir.

Hayvanlardaki ana elektrolit dengesizlikler ve sonuçları

Şimdi sizlerle aşağıdaki elektrolitlerdeki değişikliklerin fizyolojik ve klinik önemini tartışacağız: Sodyum, potasyum, klorür, kalsiyum ve magnezyum.

Sodyum varyasyonlarının etkileri

Sodyum, hücreler ve onları çevreleyen hücre dışı sıvı arasındaki ozmotik dengenin önemli bir parçasıdır. Vücuttaki sodyum konsantrasyonunun düzenlenmesi, vücudun su dengesini doğrudan etkiler. Böbreklerde sodyum-su ilişkisinin etkili olduğu organlardan biridir.

Hayvanın vücudunun ortadan kaldırdığı su ve sodyum miktarını değiştirmek için bir dizi hormonal mekanizma gereklidir. Antidiüretik (böbreklerden su geri emilimini arttıran hormon) diğer bir adıyla vazopressin  hormonundaki artış, hayvanın vücut suyundaki görevini yaparken susuzluğu da arttırabilir.

Hipernatremi

Hipernatremi terimi, kanda aşırı sodyum konsantrasyonu anlamına gelir. Bu, hücre dışı sıvıda gerçekten fazla sodyum bulunması veya bir dengesizliğe neden olabilecek bir su eksikliğinden kaynaklanır.

Susuz kalmış bir hayvan fazla sodyum ile ilgili belirtiler gösterebilir. Bunun yanı sıra, tuz bakımından zengin yiyecekleri tüketen evcil hayvanlarda da görüldüğünden bahsetmemize gerek bile yoktur.

Hiponatremi

Burada tam tersi bir durumla karşı karşıyayız: kandaki sodyum azalması. Bu yaygın bir klinik durumdur ve sıklıkla ödem veya “sıvı tutulması” söz konusudur. Böbrek ya da karaciğer hastalığı ve kalp yetmezliği gibi hastalıklarda genellikle bu rahatsız edici semptom görülür.

Elektrolit dengesizlikler: Potasyum varyasyonlarının etkileri

Öte yandan, tabiri caizse sodyuma zıt iyon olan potasyum bu durumda karşımıza çıkar. Hücre dışı sıvıda sodyum bolken, hücrenin içinde ise potasyum bulunur. Yukarıda bahsettiğimiz ozmozu birlikte düzenlerler. Hayvanlar, idrar yoluyla fazla potasyum salgılarlar ve bu aldosteron, eliminasyonunu etkileyen ana hormondur.

Hiperkalemi

Yukarıda bahsedildiği gibi, potasyum çoğunlukla hücrelerin içinde bulunur. Bu nedenle, kandaki konsantrasyonundaki artış, hayvandaki fizyolojik dengesizliklerin bir belirtisidir.

Aslında, çok yüksek potasyum seviyeleri, kalp yetmezliği riski nedeniyle acil bir durum oluşturmaktadır. Addison hastalığı gibi bu iyonun idrarla atılımını azaltan hastalıkların takip edilmesi gerekir.

Hipokalemi

Hipokalemi genellikle hipernatremi ile benzerdir. Bu nedenle dehidratasyon yani suyun vücuttan atılımı sırasında görülen ishal, laksatif kullanımı ve diğer hastalıkların takip edilmesi gerekir.

Klor varyasyonlarının etkileri

Klor, sodyuma hücre dışı bir iyon olarak eşlik eder ve kan seviyeleri genellikle benzer şekilde değişir. Aslında, sodyum dengesizliklerini tedavi etmek çoğu durumda klor dengesizliklerini de çözer.

Kandaki klor veya klorürlerin özelliği, asit-baz dengesinin korunmasında çok önemli bir rol oynamalarıdır. Bu asit-baz dengesi, organizmanın stabil bir pH’ı muhafaza ettiği süreçler dizisidir. Bu sabit seviyeler olmadan, hayvanın vücudu dengesiz bir hale gelir ve sorunlar daha da kötüleşir.

Elektrolit dengesizlikleri: Kalsiyum varyasyonlarının etkileri

Kalsiyum, kemiklerin önemli bir bileşeni olmasının yanı sıra hücrelerin hem içinde hem de dışındaki rolü bakımından da önemlidir. Bu elektrolit, dengeli bir beslenme düzeni ile tüketilir ve fazlalık giderilecekse idrar yoluyla ortadan kaldırılır. Kalsiyum dengesinde yer alan üç hormonal mekanizma vardır:

• Paratiroid hormonu ve kalsitriol, böbreklerden atılımını azaltarak ve kemiklere girmesine yardımcı olarak kan kalsiyumunu arttırır.
• Kalsitonin, diğer ikisinden farklı olarak kalsiyumun kemiklere girişini engeller.

Kandaki aşırı kalsiyum artışı veya düşüşü: sırasıyla hiperkalsemi veya hipokalsemi, hayvanın ciddi bir kalp ritmi bozukluğuna sahip olmasına neden olabilir. Ek olarak, D vitamini eksikliği veya raşitizm olan bir hayvan, kemik gücünü etkileyen kalsiyum eksikliğinden muzdariptir.

Magnezyum varyasyonlarının etkileri

Magnezyum, hayvanlarda diğer elektrolitlerden daha az bulunur. Bununla birlikte bazı araştırmalar, çok sayıda ciddi derecede hasta köpek ve kedide magnezyum anormalliklerinin mevcut olduğunu göstermektedir.

Bu arada insan tıbbında hipomagnezemi, kritik derecede hasta hayvanlarda en yaygın görülen elektrolit dengesizliklerinden biridir. Bunun nedeni magnezyumun, DNA sentezi ve bozulması da dahil olmak üzere hücre içindeki birçok süreçte rol oynamasıdır. Aynı zamanda sağlıklı kalp fonksiyonları için de önemlidir.

Yukarıdaki paragraflarda okuduğunuz gibi, birçok hastalık evcil hayvanlarda elektrolit dengesizliğine neden olabilir. Bu hastalığı evde teşhis etmek zor olsa da veteriner hekimler diğer birçok şeyin yanı sıra hastalığın seyrini izlemek için de kullanırlar.