Zoonotik Hastalıklar ve Böcekler

Yazan ve doğrulayan biyolog Samuel Sanchez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yaz geldiğinde birçok böcek de beraberinde gelir. Bu böcekleri pek sevmesek de, gezegenimizin faunasının önemli bir parçasıdırlar. Aslında sivrisinekler ve sinekler temel polen taşıyıcılardır. Diğer birçok hayvan için de besin kaynağıdır. Bununla birlikte, bu böceklerin bazıları, insanlarla etkileşim yoluyla zoonotik hastalıkların aktarıcılarıdır.

Zoonotik hastalıklar nelerdir?

Zoonoz terimi, doğal olarak bir hayvandan insanlara veya tam tersi şekilde bulaşan herhangi bir bulaşıcı hastalığı ifade eder.

İnsan bulaştırıcı olduğunda, doğru terim aslında antropozoonozdur.

Hayvancılık veya diğer tarımsal türlerin neden olduğu medyada çokça konuşulan bazı hastalıklar hepimizin aklına gelmiştir. Örneğin, muhtemelen kuş gribi, domuz gribi veya deli dana hastalığını duymuşsunuzdur. Yine de, hastalıkları insanlara bulaştırabilen, fark edilmeyen çok daha küçük hayvanlar vardır. Aslında bu hastalıklar genellikle daha tehlikelidir.

Şimdi, Dünya Sağlık Örgütü tarafından tanınan çeşitli hastalık üreten böceklere bir göz atalım.

Sarı humma sivrisineği

Adından da anlaşılacağı gibi sarı humma sivrisineği veya dang sivrisineği (Aedes aegypti), dang humması, sarı humma veya Zika gibi hastalıklardan sorumludur.

Bu küçük eklem bacaklı, çarpıcı beyaz bantlarıyla ayırt edilir. Bununla birlikte, bu morfoloji genellikle onları Aedes cinsinin diğer sivrisineklerinden ayıracak kadar ayırt edici değildir.

Bildiğiniz gibi, sadece dişi sivrisinekler kanla beslenir. Bu atipik davranışın açık bir biyolojik nedeni vardır:

• Hem erkekler hem de dişiler de nektarla beslenirler, böylece her ikisi de omurgalıları ısırmadan tam bir yaşam döngüsü yaşayabilir.
• Öyle olsa bile, dişilerin yumurta bırakmak için gerekli olan besinleri almak için kana ihtiyaçları vardır.
• Kan ile beslenmeyen dişiler yavrulayamaz.

Diğer sivrisineklerin aksine, Aedes aegypti gündüzleri geceye göre daha aktiftir. Bu, daha fazla insanla temas kurma olasılığını artırır.

2013’te Amerika’da dang hummasından 2.3 milyon vaka (her 100.000’de 430.8) ve 1.280 ölüm meydana geldi.

Tatarcıklar ve zoonotik hastalıklar

Şimdi başka bir kanatlı hayvana, yani Phlebotomus cinsinin çeşitli türlerine bakalım. Tatarcıklar, layşmanyaz hastalığının aktarıcılarıdır.

Bu böcekler, sivrisineklere benzer ancak çok daha küçüktür. En fazla iki ila üç milimetre boyutundadırlar. Vücutları da yarı saydamdır ve tüyle kaplıdır.

• Sivrisineklere benzer şekilde, hem erkekler hem de dişiler bitki nektarı veya yaprak biti salgılarıyla beslenir.
• Sadece dişilerin yumurta üretmek için kanla beslenmesi gerekir.

Tek hücreli Layşmanya, başka bir hayvanı ısırdıktan sonra dişi sivrisineklerin tükürüğü ile bulaşır. Bu hastalık daha sonra kemirgenleri, köpekleri, keseli hayvanları ve primatları enfekte edebilir.

Doktorlar, Kuzey ve Güney Amerika’da her yıl ortalama 60.000 kutanöz ve mukozal layşmanyaz vakası ve 4.000 viseral layşmanyaz vakasını teşhis etmektedir ve ölüm oranı %7’dir.

Keneler

Öte yandan, zoonotik hastalık aktaran eklembacaklıların hepsi uçamaz. Bunun bir örneği kenelerdir. Teknik olarak böcek olmasalar da (örümcekler sınıfına aittirler), bahsedilmeye değer:

• Ixodes ricinus kenesi, bir konakçıdan kan aldıktan sonra uzunluğu bir santimetreyi geçebilir ve çeşitli hastalıkları çeşitli omurgalılara bulaştırır. Aslında, Lyme hastalığının nedeni olan Borrelia bakterisinin aktarıcılarıdır.
• Hyalomma marginatum kenesi, Kırım Kongo kanamalı ateş virüsünün ana vektörüdür.

Ancak kenelerin insanlara ulaşması daha zordur. Örneğin, bu örümceğimsiler uçamazlar, bu yüzden bitkilere tutunurlar ve talihsiz konaklara atlamayı beklerler. Bu, kırsal ortamlarda yaşayan veya vahşi memelilerle temas halinde olan kişiler için artan bir risk olduğu anlamına gelir.

Ekosistem için önemlidir, ancak bir bedeli vardır

Genel olarak, eklembacaklılar her ekosistemin işleyişi için gereklidir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, floranın büyümesini sağlayan ana polen taşıyıcılardır. Ayrıca, birçok farklı tür için besin kaynağıdırlar.

Zoonotik hastalıkların bulaşıcıları olarak insanlar için tehdit oluştursalar bile, her canlının doğal ortamlarında bulundukları zaman saygı ve hayranlığı hak ettiğini hatırlamak her zaman önemlidir.