Yılan Zehri Beklenmedik Bir Tedavi Mi?

Yazan ve doğrulayan biyokimya Luz Eduviges Thomas-Romero

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Yılanlardan korkar mısınız? Şu anda var olan ve bilinen yaklaşık 3.000 tür vardır. Bununla birlikte, bu türlerin sadece 450’sinin zehri insanlar için potansiyel olarak tehlikelidir. Bu zehir, özellikle Asya, Afrika ve Latin Amerika’da her yıl yaklaşık 100.000 kişiyi öldürmektedir. Bu talihsiz istatistiğe rağmen, yılan zehri kullanan tıbbi keşifler insan hayatını kurtarmaktadır.

Her bir yılan türü, avları ve avcılarındaki zayıf noktalara karşı mükemmel bir özgünlük kazanmak için kendi zehrini geliştirmektedir. Bu yüzden, yetenekli bilim insanları, doğanın tıbbi amaçlar için mükemmelleştirdiği formülleri çözmeye çalışıyor.

Yılan Zehri: Savunma ve Avcılık

Zehrin içinde yüzlerce farklı içerik olduğunu söylemek önemlidir. Yani bu madde, farmakolojik olarak aktif bileşenlerin kompleks bir karışımıdır.

Zehrin doğası her türe göre değişir. Dahası, aynı tür olsa bile, zehrin içeriği yaşadığı yere, yaşa, cinsiyete ve beslenmeye göre değişiklik gösterebilir. Zehrin, içeriğine göre çeşitli fonksiyonları vardır:

• Örneğin, nörotoksin gibi bazı toksinler sinir sistemini etkiler. Nörotoksinlerin beyne sinyal iletimini engelleyerek felce neden olması yaygın bir durumdur.
• Hemotoksin olarak bilinen diğerleri, dolaşım sistemini etkiler. Bunlar, kırmızı kan hücrelerinin patlamasına veya kanın pıhtılaşmasına sebep olabilir. Ayrıca, tehlikeli seviyelerdeki düşük kan basıncına da yol açabilir.
• Bir de mikotoksinler vardır, bunlar da kas sistemine zarar verir. Bu toksinler kas dokunun ölümüne sebep olabilir ve kas kasılmasını önleyebilir, bu da kangrene sebep olur.

İlaç Olarak Yılan Zehri

Çeşitli çalışmalara göre, yılan zehrindeki toksinler spesifik bir fonksiyonu yerine getirmek için milyonlarca yıldır evrilmiştir. Bilim insanları bunu akılda tutarak bu toksinleri izole etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca biraz değiştirerek, yeni etkili ilaçların temeli olarak kullanmayı ummaktadırlar.

Aşırı seçicilik, olası terapilerde kullanmak için, bu toksinlerin sahip olduğu bir avantajdır. Bunun nedeni, istenmeyen yan etkilerin olasılığını minimuma indirmeleridir. Dahası, potansiyelleri göz önüne alındığında, çok küçük miktarların bile çok büyük etkileri olabilir.

Günümüzde, konu yeni ilaç üretmeye geldiğinde sayısız olasılık vardır. Örneğin farklı konulara hitap eden bir sürü ilaç vardır; ağrı kesiciler, diyabet ilaçları ve hatta kanser ilaçları. Aslında şu anda piyasada, toksinlerin modifiye edilmesinden türetilen bazı ilaçlar vardır.

Uzmanlara göre, doğada keşfedilmemiş yaklaşık 20 milyon toksin vardır.

Antik Bilgiler ve Yılan Zehrinin Kullanımı

Binlerce senedir, insanlar yılan zehrini tıbbi amaçlarla kullanmıştır. Bu, Ayurvedik tıpta, homeopatide ve geleneksel/popüler tıpta kullanılmaktadır.

Dahası, Antik Yunan zamanında, insanlar yılanları tıbbın Tanrısı olarak görmüşlerdir. Günümüzde de, yılan sembolü hala tıpta ve ilaç sektöründe kullanılmaktadır.

Ayurvedik tıp, ağrıyı, enflamasyonu ve artriti, Çinliler de uyuşturucu bağımlılığını tedavi etmek için yılan zehrini kullanmıştır. Aynı zamanda, Hintliler de ağrıyı tedavi etmek için afyon ile birleştirmişlerdir.

Piyasada Olan Yılan Zehri Bazlı Çeşitli İlaçlar

Şu anda, yeni ilaçların geliştirilmesinde toksin kullanımı konusu ilgi odağı haline gelmiştir. Sadece bunlardan bazıları piyasadadır. Bu bileşiklerin çoğu kan pıhtısını çeşitli şekillerde engellemektedir ve kalp krizine karşı tedavi görevi görür. Örneğin:

• Captopril, Exenatide, Liraglutide ve Eptifibatide, Brezilya yılanı olan Bothrops jararaca‘nın zehrinden yapılmıştır. Bu ilaçlar, hipertansiyonu ve konjestif kalp yetmezliğini tedavi etmeye yardımcı olur. Captopril, 1970’lerde bilim insanlarının yılan zehrinden ürettiği ilk ilaçtır.
• Cüce çıngıraklı yılan Miliarius barbouri‘den elde edilen zehrin bir türevi, akut kardiyak iskemiyi önlemeye yardımcı olur.
• Echis carinatus yılanının zehri, trombosit agregasyonunu engelleyen tirofiban ilacını üretmek için kullanılır.
• Bothrops moojeni türünün pürifiye edilmiş zehri, akut kalp krizi, göğüs anjinası ve aniden oluşan sağırlık için kullanılan ilaçlarda vardır.
• Bothrops atrox türünden elde edilen zehrin pürifiye edilmiş hali, kan pıhtılaştırması sebebi ile çeşitli durumlardan kaynaklanan kanamaları tedavi etmek için kullanılır.

Yeni Bir Ağrı Kesici Kaynağı Mı?

Yılan zehrindeki toksinlerin aynı zamanda yeni bir ağrı kesici olma potansiyeli vardır. Örneğin, Crotalus durissus‘un zehrindeki crotalfina toksini, opioid reseptörlerinin modülasyonu ile ağrının hafiflemesini sağlayabilir.

2012’de bir grup araştırmacı kara mamba olarak bilinen Dendroaspis polylepsis‘in zehrinde analjezik etkiye sahip peptitler buldu. Mambaljin olarak bilinen bu toksinler, acı geçişini sağlayan nöronlardaki iyon kanallarını kapatma işlevi görmektedir.

Bu çalışma da, terapötik bir hedef olarak iyon kanallarına ilgi oluşmasına yol açtı. Mambaljinlerin avantajı, morfin gibi ilaçların aksine, devamlı kullanımına rağmen etkisini sürdürebiliyor olmasıdır. Bilim insanları bu toksinlerin morfin yerine bağımlılık yapmayan başka bir alternatifin geliştirilmesine sebep olacağını umuyor.

Üç Parmak Toksin ile İlgili Yeni Bulgular

Birçok yılan zehrindeki belirli protein toksinlerin, belirli bir moleküler yapıya sahip olduğunu bilmek çok ilgi çekicidir. Bunlara üç parmak toksin (TFT) denmektedir ve genellikle her bir zehrin en aktif bileşenlerine karşılık gelir.

Bu toksin grubu, kan damarlarında ürettiği etki sayesinde zaten halihazırda kullanılmaktadır. Örneğin Muscarinic acetylcholine (MTα) kan basıncı rahatsızlıkları için tedavide kullanılır. KT-6.9- gibi diğer toksinler kan pıhtılaşması ile ilgili rahatsızlıkları tedavi etmede faydalıdır.

Şu anda bilim insanları TFT’nin 700’den fazla protein dizisini bilmektedir ve her gün bu listeye yenileri eklenmektedir.

Dahası, bilim insanları son yıllarda TFT ile ilgili yeni şeyler keşfettiler. Bunlar arasında, bildikleri TFT’ler üzerindeki yapısal çeşitlilikler ve yeni biyolojik aktiviteler vardır. Beklenmeyen aktivitelerden bazılarını aşağıda görebilirsiniz:

• Bağışıklık ile ilgili faktörlerin reseptörleri ile etkileşim
• Tip-2 diyabetli hastalar için potansiyel olarak faydalı olabileceki insülin reseptörü (kardiyotoksin 1) üzerindeki etkiler
• Erkeklerde kısırlık tedavisinde potansiyel olarak faydalı olabilecek sperm hareketliliği (Actiflagelin) aktivasyonu

Beklenmedik Bir Yardımcı

Yılan zehri hem yılanlar için hem de tıbbi tedaviler açısından çok güçlü ve faydalı bir maddedir. Umuyoruz ki, yeni panzehirlerin geliştirilmesi, yılan ısırığından ölen insanların sayısını azaltacak.

Dahası, yeni nesil ilaçların keşfi, kalp krizi, felç ve hatta kanser ile savaşabiliyor olacak. Bunların hepsi, yılan zehrinin içerdiği gizli mucizelere bağlı.