Bir Zamanlar Gezegenimizde Hüküm Süren Dev Böcek

Yazan ve doğrulayan biyolog María Muñoz Navarro

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Milyonlarca yıl önce, gökyüzü dev böcek türleri, özellikle şimdiki helikopter böceğinin daha büyük türü ile kaplıydı. Bildiğiniz üzere, atmosferik koşullar günümüz koşullarına göre daha farklıydı, bu durum da hayvanları farklı yönde etkilemekteydi.

Araştırmacılar bu dev böceklerin neden ortadan kaybolduğunu ve neden boyutlarının küçüldüğünü açıklamaya yönelik hipotezler oluşturmaya devam etmektedirler. Ancak, bu soruların cevabını o dönemdeki yırtıcı kuşların evriminde, av yakalamanın yeni ve başarılı yollarını keşfedişlerinde bulabiliriz.

Bu böceklerin nasıl bu kadar büyük olduklarını ve nesillerinin tükenmesine neyin sebep olduğunu öğrenmek için okumaya devam edin.

Protodonata (Dev Helikopter Böcekleri)

Genellikle hayvanların boyutları, vücutları ile çevrelerindeki ekolojik ve fizyolojik özellikler arasındaki ilişkinin bir sonucudur.

Karbonifer döneminde (Paleozoik dönemin sonunda), günümüzdeki böceklerden çok farklı büyüklüklerde böcekler yaşamaktaydı. Protodonata, nesli tükenmiş dev böcek takımının bir örneğidir.

Bu canlılar, helikopter böceklerine benzeyen, bazıları bir kartal boyutunda, uçan canlılardı. Elde edilen kanat parçaları sayesinde, bazılarının çapının 71 cm’e ulaştığını biliyoruz.

Protodonatlar, Dünya’da şimdiye kadar yaşadığı bilinen en büyük böcek grubudur. En bilindik cinsleri Meganeura, Megatypus ve Meganeuropsis’tir.

Dev böcek türü: ortaya çıkışları ve ortadan kayboluşları

Bu eklembacaklıların 2012’deki fosil kalıntılarının keşfi sonrası, Kaliforniya Üniversitesi’ndeki (Santa Cruz) bazı bilim insanları çeşitli faktörlerin etkisi hakkında spekülasyonlarda bulunmuşlardır. Bu canlıların neden bu boyutlara ulaştıklarını ve neden yok olduklarını açıklamaya çalışmışlardır.

Oksijen

Karbonifer döneminde, günümüze kıyasla oksijen miktarı daha yüksekti. Organizmaların ihtiyaç duyduğu oksijen miktarı organizmanın boyutuna bağlı olduğu için, hayvan ne kadar büyükse ihtiyaç duyduğu oksijen miktarı da o kadar fazla olacaktır.

Diğer ektotermik hayvanların (çevreye göre vücut ısılarını düzenleyenlerin) aksine, böcek solunumu trake sistemi aracılığıyla gerçekleşir. Yani, oksijen tüm vücuda ulaşan dallara ayrılmış tüplerden geçmektedir.

O dönemin uçan böcekleri, kanatlarını hareket ettirmek için çok fazla enerji harcamak zorunda kaldıkları için çeşitli oksijen konsantrasyonlarına uyum sağlamak zorunda kalmışlardır. Bu sebepten ötürü, ilk fizyolojik değişikliklerden bir tanesi solunum sistemlerinde olmuştur.

Bu da, o dönemdeki oksijen konsantrasyonu %30 olduğu için (şu anda %21) hayvanların neden daha büyük olduklarını açıklayabilir.

Avlanma

Tarih öncesi dev böceklerin boyutunun başka bir muhtemel açıklaması daha vardır. Diğer uçan böcekler ve omurgasızlarla yiyecek için verilen mücadeleden bahsetmekteyiz.

• Kuşlar
• Yarasalar
• Pterozorlar

Avlanma ve avlanılma durumunun hayvanların boyutları üzerinde de etkili bir faktör olduğunu söyleyebiliriz.

Dev böcek türlerinde avlanma ve atmosferik oksijen

Mezozoik çağında atmosferik oksijen konsantrasyonunun artmasına rağmen, bu böcekler erken Kretase döneminde giderek küçülmeye başlamışlardır.

Bu durum, diğer uçan hayvanların avlanmalarının böceklerin boyut olarak küçülmesine neden olduğu yönündeki hipotezleri de desteklemektedir. Aslında böceklerdeki bu küçülme dönemi, kuşların fizyolojik yapılarını ve bu sayede avlarını yakalama becerilerini geliştirdikleri ana denk gelmektedir.

Oksijenin, Karbonifer Dönemi’nden Triyas Dönemi’ne kadar dev böceklerin boyutları üzerinde etkili olduğu doğrudur. Ancak, bilim insanları Clapham ve Karr’ın çalışmalarında belirttikleri üzere, bu böceklerin yırtıcı kuşlarla olan etkileşimleri ve gelişmiş manevra kabiliyetleri belirleyici faktörler arasındadır.

Böylelikle kuşların evrimi, böceklerin küçülmesindeki ana faktör sayılan oksijen açıklamasının yerini almaktadır.

Zamandaki boşluk

Fosil kayıtlarından elde edilen büyüleyici bulgulara rağmen, bilim insanları ikna olmuş değil. Bu devasa böceklerin ortadan kaybolmasına neden olan sebebin gerçekten avlanma mı yoksa başka bir etken mi olduğu konusunda hala düşünmektedirler.

Bu belirsizlik, 20 milyon yıl öncesine dayanan fosil kayıtlarındaki yetersiz bilgiden kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, bu olayın tam olarak ne zaman gerçekleştiğini saptamak imkansızdır.

Her ne kadar zaman aralığındaki bu boşluktan ötürü kesin emin olamasak da, bilim insanlarının açıklamalarının gerçekten çok da uzak olmadığını düşünüyoruz.

Sonuçta, kuşların daha çevik olmaya başladığı dönem ile devasa böceklerin ortadan kaybolduğu dönemin aynı zamana denk gelmesi bunun güzel bir açıklamasıdır.