İlaç Olarak Zehirlerin Gücünü Keşfedin

Yazan ve doğrulayan biyokimya Luz Eduviges Thomas-Romero

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Hayvan zehirleri, avın hareketsiz hale getirilmesine ve/veya sindirilmesine olanak tanıyan etkili savunma ya da saldırı silahlarıdır. Aslında bu bileşikler, çok çeşitli ve özel işlevlere sahip karmaşık molekül karışımlarıdır. Binlerce yıldır insanlar, özellikle geleneksel Çin tıbbında, yılan zehirini tedavi edici araçlar olarak kullanmışlardır. Aslında, repertuarları o kadar geniştir ki, uzmanlar bu toksinlerin yalnızca %0,01’inden daha azını tanımlamış ve karakterize etmişlerdir. Aşağıda, zehirlerin ilaç olarak kullanımına daha yakından bakacağız.

Avın Pıhtılaşmasını Önlemek, Hayvan Zehirlerinin Gizli Bir Numarasıdır

Çeşitli hayvanların zehirindeki bazı bileşenlerin peptidler ya da trombosit karşısı agregasyon etkisi olan maddeler içermesi yaygındır. Bu nedenle kanın pıhtılaşmasını geciktirerek etkilerini gösterirler.

Böylelikle, apitoksin gibi bileşikler arı zehrinde keşfedilmiştir. Benzer şekilde örümceklerde, akreplerde, deniz salatalıklarında, tırtıllarda ve özellikle Bothrops cinsine ait olanlar gibi bazı yılanlarda benzer elementler vardır.

Diğer antikoagülan bileşikler de bazı vampir yarasaların (Desmodus rotundus ve Desmodus rujus) tükürük ya da ekzokrin salgılarında bulunur. Ayrıca Rhodnius prolixus gibi hematofagöz böceklerin ya da Ancylostoma ceylanicum ve Ascaris gibi bağırsak parazitlerinin beslenme stratejisinin bir parçasıdırlar.

Zehir Bileşenlerine Dayalı Antitrombosit Tedavisinin Terapötik Uygulaması

Trombosit agregasyon inhibitörleri, kan pıhtılarının oluşmasını önlemeye yardımcı olur. Aşağıdaki ilaçlar, yılan zehrinin izole edilmiş bileşenlerine dayanmaktadır. Terapötik uygulama için FDA (Gıda ve İlaç Dairesi) onayına sahiptirler:

• Integrilin® (Eptifibatide), yedi amino asitli bir peptiddir.
• Aggrastat® (Tirofiban), küçük moleküllü, tirozinin peptit olmayan bir türevidir.

Zehirlerin İlaç Olarak Başarılı Bir Şekilde Kullanılmalarının Diğer Örnekleri

Şu anda, yılan zehrinin diğer pek çok bileşeni, çeşitli terapötik uygulamalar için klinik öncesi ya da klinik denemelerde yer almaktadır.

Aşağıdaki örnekler, zehrin ilaç keşfinde yeni ana bileşenler için değerli bir kaynak olabileceğini göstermektedir. Antihipertansif ilaçlar vakasından alıntı yapmak normaldir:

• Captopril®, anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri olarak adlandırılan ACE inhibitörleri grubuna ait bir ilaçtır. Bu enzim anjiyotensin oluşumuna katıldığından, Captopril inhibitörü kan damarlarının gevşemesini sağlayarak ve kan basıncını düşürerek çalışır.

Captopril, ABD ve İngiltere’de yaklaşık 40 yıldır başarı ile kullanılmaktadır ve ayrıca yılan zehrinde daha yeni ilaçların araştırılmasına da yol açmıştır. Aşağıda birkaç tane daha vardır:

• Enalapril bir anjiyotensin II reseptör blokeridir – ARB – ve pek çok kalp problemi ve vasküler problemin tedavisinde faydalıdır. Örneğin, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği, yüksek tansiyon ya da böbrek problemlerinde kullanılır.
• Prialt adı altında satılan analjezik ziconotide, konik salyangoz peptidinin bir türevidir ve güçlü bir analjezik olarak sinir sistemleri üzerinde çalışır.
• Diyabet için bir ilaç olan Exenatide, kan şekerini düşürür ve vücuttaki insülin üretimini arttırır. Zehirli bir kertenkele olan Gila canavarlarının tükürüğündeki bir bileşene dayanır.

Multipl Skleroz Tedavisi İçin İlaç Olarak Zehirler

Günümüzde bilim insanları güneş anemonundan elde edilen ilaçları incelemektedirler. Bu tür, uzun dokunaçlar ve güçlü toksinleri ile ona temas ederek avı olan karidesleri sersemletir ve ardından avın sinir kanallarını tıkar. Şimdi, bilim insanları bunun orijinalinden daha güvenli versiyonlarını sentezlemeyi başarmışlardır.

Anemon zehrinin yeni sentetik versiyonu, kemirgen modellerinde multipl skleroza eşlik eden felci dramatik bir şekilde tersine çevirmektedir. Bu zehir türevinin uzun vadede ne kadar yararlı olacağını söylemek için henüz çok erken olsa da şu anda insan denemeleri de yapılmaktadır.

Yılan Zehri Kanseri Tedavi Edebilir Mi?

Kanser tedavisinde faydalı olabilecek bileşiklerin araştırılmasında yılan zehrini incelemek mantıklıdır. Bunun nedeni, tıbbi açıdan ilgi çekici yüzlerce kimyasal bileşik içerebilme ihtimalidir.

Bilim insanları grupları, uygun dozda uygulanan bazı yılan zehirlerinin göğüs ve kolon tümörlerini hızla öldürebileceğini iddia etmektedir. Ancak, denemelerin hala erken aşamalarında olduğunu kabul etmektedirler. Şimdilik in vitro testler ile yani insan kaynaklı hücre kültürlerinde sonuç almaktadırlar.

Daha yakın zamanlarda, bazı örümceklerin zehri ve bu zehrin glioblastom tedavisi üzerindeki etkisi umut verici sonuçlarla karakterize edilmiştir. Elbette hayvan zehri dünyasının bizleri bekleyen pek çok sürprizi bulunmaktadır.

Bu satırlarda okuyabildiğimiz gibi, hayvan zehirlerini ilaç olarak görmek için tıbbi araştırmalar açısından açılmış yüzlerce yol vardır. Bu toksinlerden kaç tanesinin insan hayatını kurtaracağını sadece zaman gösterecektir.