Karşılaştırmalı Psikoloji ve Etoloji Arasındaki Fark

Herhangi bir biyolojik özellik gibi, davranış da ölçülebilen bir özelliktir. Karşılaştırmalı psikoloji ve etoloji de bunu yapabildiğimiz iki farklı yöntemdir.

Karşılaştırmalı psikoloji nedir?

Karşılaştırmalı psikoloji hayvan davranışlarındaki benzerlikleri ve farklılıkları araştırır. Özellikle, öğrenme yoluyla farklı sorunları çözmeye odaklanır.

Etoloji nedir?

Etoloji hayvan davranışını ele alan zooloji alt dalıdır ve özellikle, hayvanların çevreleriyle olan ve sinir sisteminden kaynaklı eylemlerini içeren gözlemlenebilir birtakım davranışları tanımlar.

Hayvan davranışı araştırmalarının tarihçesi

Hayvan davranışları üzerine ilk araştırmalar, yazılı tasvirlerdi. Bunun bir örneğine, Aristotle’ın eseri “Historia Animalium“da rastlayabiliriz.

Orta Çağ’larda, bu tasvirlerde fantastik detaylar ortaya çıkmaya başladı. Hatta görseller gerçeklerle uyuşmuyor, insanlar hayvanları efsaneler yüzünden büyülü sözlerle tanımlıyordu.

Daha sonraları 17. yy ve sonrasında, kuş şakımaları ve kuşların nasıl yuva yaptıklarına dair ayrıntılı eserler ortaya çıkmıştır.

19. yy’da, Lamarck ve Darwin’in teorileri ile birlikte hayvan davranışlarını tanımlamada evrim teorisi önemli bir bölümü oluşturmaktadır. Çoğu bilim insanı hayvan zekası hakkında iddialarda bulunmaya ve davranış üzerine deneylerde bulunmaya başladılar.

20. yy’da, deneysel çalışmalar iki farklı düşünce okulunu oluşturmuştur:

• Davranışçı ya da Amerikan okulu: Bu düşünce okulu, hayvanların laboratuvar gibi yapay bir ortamda sorunları nasıl çözdüklerini incelemektedir.
• Doğuştanlık ya da Avrupa okulu: Bu düşünce okulu, hayvanların davranışlarını doğal ortamların da inceler. Biyolog Oscar Heinroth özellikle bu alandaki en önemli araştırmacılardan ve günümüzdeki etoloji tanımını kullanan ilk kişilerden bir tanesidir.

Etoloji’de davranış nasıl incelenir?

Araştırmacılar, bilimsel süreçte verileri ölçerek ve analiz ederek sonuçlara varırlar. Etoloji’de, davranış Heinroth’un dört ana standartını kullanarak analiz edilir:

1. Hayvan doğal ortamında incelenmelidir.
2. Gözlemci tarafından hiçbir müdahalede bulunulmamalıdır.
3. Davranış özellikleri, davranış örüntüsü adı verilen belirli birimlere ayrılmalıdır.
4. Bu örüntüler gözlemlenebilir, ölçülebilir ve ayırt edilebilir olmalıdır.

Her bir davranış özelliğinin açıklaması, hayvanın gelişimine, evrimine, işleyişine ve biyolojisine uygun olmalıdır. Zoolog Tinbergen aşağıdaki yaklaşımları ortaya koyar:

• Ontogenetik: Hayvan gelişiminin hangi alanında belirli davranış özelliklerinin görüldüğünü açıklamaya çalışır.
• Nedensel: Davranış özelliğini mümkün kılan sinirsel, morfolojik ve fizyolojik mekanizmaları içerir.
• Filogenetik: Davranış özelliklerinin günümüze nasıl evrildiğini araştırır.
• İşlevsel: Doğal seleksiyonun neden bazı davranış kalıplarını es geçtiğini araştırır.

Karşılaştırmalı psikoloji ve etoloji arasında farklar

Tarihsel olarak ikisi bağlantılı ve ayrımları belirsiz olsa da, iki arasında çok ufak farklılıklar bulunmaktadır:

• Etolojinin kökeni Avrupa’ya dayanırken; karşılaştırmalı psikoloji Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkmıştır.
• Karşılaştırmalı psikoloji, psikolojinin bir parçasıyken; etoloji zoolojiye daha yakındır.
• Etoloji, türlerin içgüdüleri ve doğal davranışları üzerinde yoğunlaşırken; karşılaştırmalı psikoloji davranış teorilerinin gelişimi ve öğrenme üzerinde yoğunlaşır.
• Karşılaştırmalı psikoloji laboratuvar ortamındaki yöntemleri kullanır ve farklı değişkenlere yanıt verir. Diğre yandan etoloji ise, gözlemcinin müdahalesi olmaksızın doğal ortamda gözlemlemeyi tercih eder.

Ancak, iki bilim alanı da temelde aynı şeyi anlamayı amaçlar: bir davranış özelliği nasıl ve neden ortaya çıkar.