Koronavirüs Salgınının Sorumlusu Karıncayiyen Mi?

Yazan ve doğrulayan biyokimya Luz Eduviges Thomas-Romero

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Biz bu yazıyı yazarken, bilim camiası koronavirüs COVID-19’un yayılmasının sorumlusunun karıncayiyenler ya da diğer herhangi bir hayvan olup olmadığını araştırıyor. Koronavirüslerin onlarca yıldır veteriner dünyasında olduğunu belirtmemiz yararlı olacaktır.

Genel olarak, koronavirüsler kuşlara ve memelilere, türe özel bir şekilde bulaşır. Bu mantıkta, halihazırda spesifik olarak insanları, köpekleri, kedileri, kemirgenleri, tavşanları, gelincikleri, inekleri, hindileri ve domuzları enfekte eden koronavirüs türleri biliyoruz.

Aşağıda Covid-19 hakkında bugüne kadar öğrendiklerimizin kısa bir özetini sunacağız.

İnsanlarda koronavirüsler ve enfeksiyonlar

Bilim insanları koronavirüsleri 1970’lerin sonlarında tanımladı. O günden beri insanları etkileyen (HCoV) dört adet CoV varlığının farkındayız. Bu virüsler soğuk algınlığı benzeri şiddetsiz enfeksiyonlara sebep oluyordu.

İlginç bir şekilde, bu düşük patojenliği olan dört HCoV aynı zamanda hayvanları da etkileyen koronavirüslerle bağlantılıydı. Birden fazla araştırma günümüzde de varlığını sürdüren genom sıralamasını analiz etti. Bu çalışmalar aşağıdaki hayvanların bu virüslerin doğal taşıyıcıları ve konakçıları olduğunu gösterdi.

• HCoV-HKU1: Kemirgenler doğal konakçılardır.
• HCoV-NL63: Yarasalar doğal konakçılardır.
• HCoV-OC43: Kemirgenler doğal, büyükbaş hayvanlar ara konakçılardır.
• HCoV-229E: Yarasalar doğal, alpakalar ara konakçılardır.

İnsanlar için oldukça bulaşıcı olan koronavirüsler

2002 ve 2003 yıllarına kadar, CoV insanlar için çok bulaşıcı olarak düşünülmüyordu. Ama o yıllarda Çin’in Guangdong bölgesinde gerçekleşen akut solunum yolu yetersizliğine sebep olan koronavirüs (SARS-CoV) salgını gerçekleşti. Virüs dünya çapında yayıldı.

Sonrasında 2012 yılında, bir başka aşırı bulaşıcı koronavirüs, Orta Doğu solunum sendromu (MERS-CoV) Suudi Arabistan ve diğer Orta Doğu ülkelerinde ortaya çıktı. İki durumda da virüsün yarasalardan bulaştığı düşünülüyordu. Dahası, bulgular aşağıdaki hayvanların da ara konakçı olduğunu gösteriyordu:

• SARS-CoV: Yarasalar, maskeli misk kedileri  (Paguma larvata)
• MERS-CoV: Yarasalar, çöl develeri
• COVID-19: Yarasalar, ara konakçı henüz bilinmiyor

Bu iki emsali de düşününce, bilim insanları COVID-19’un da hayvanlardan gelen bir virüs olduğu hipotezini ortaya attı. Hatta, genom sıralamasının COVID-19’un yarasalardan bulaştığını gösterdi. Lakin ara konakçı hala bilinmemekte.

Karıncayiyenlerin ara konakçı olması ne anlama gelmektedir?

Normal şartlar altında, virüsler aynı türdeki hayvanlar arasında bulaşır. Nadiren, çaprazlama geçirir ve tekrar oluşarak başka türlerde hastalıklara sebep olurlar.

Bu virüslerin insanlara iki ana yolla bulaşabileceklerini bilmemiz gereklidir:

• Doğal taşıyıcıdan direkt olarak ya da virüs bulaşmış vücut sıvılarından.
• Ara konakçı ya da konakçı işlevi gören başka bir organizmadan.

Bu virüs genlerinin farklı bölümlere ayrıldığını belirtmemiz gerek. Yani ayrılmış bir genom yeni bir virüs oluşturmak için farklı cinslerin virüslerinin birbiriyle karışma ve tekrar birleşmelerine olanak sağlar. Bu durum en çok iki farklı tür virüsünün aynı insan ya da hayvana aynı anda bulaşması anında gerçekleşir. Bu olay koenfeksiyon olarak bilinir.

Sonuç olarak, yeni virüs yeni özellikler geliştirir. Örneğin, insanlara bulaşıp, bunu hızlıca yaparak pandemiye sebep olabilir. Viral yapının yeniliğinden dolayı virüse karşı neredeyse hiç koruma sahibi olmayacaktır.

Peki, koronavirüsün bulaşmasının sorumlusu karıncayiyen mi?

Epidemiyolojik çalışmaların gösterdiği kadarıyla ilk hastaların çoğu Wuhan deniz mahsulü pazarında vahşi hayvanlara maruz kalan insanlar. Bu bölge Çin’in merkezindeki en geniş deniz mahsulü pazarıdır. Yarasa, bizon, yılan, Çin bambu faresi gibi farklı hayvanlar da satılmaktadır.

Burada farklı kedi, kirpi, köpek, kuş ve diğer çiftlik hayvanlarının satılması da yaygındır. Bu  marketler “hayvan pazarı” olarak biliniyor.  Geleneksel olarak canlı ve ölü hayvanların açıkta satıldıkları yer oldukları için böyle isimlendiriliyor.

Farklı hayvan türlerinden gelen kan ve diğer vücut salgılarının ne kadar elverişli bir bulaşma yöntemi olduğunu tahmin etmek kolay olsa gerek.

Karıncayiyenlerin pazarda bulunan hayvanlar listesinde yer almadığını belirtmemiz gerek. Sebebi ise bu hayvanın ticari sebeplerle kullanılmasının yasak olması. 1 Ocak 2020’den beri aynı zamanda Çin Deniz Mahsulleri Marketi olarak adlandırılan bu pazar Wuhan Belediye İdari Teşkilatı tarafından kapatılmıştır.

Karıncayiyenin koronavirüsten sorumlu olduğunu destekleyen kanıtlar

Bir grup Kuzey Amerikalı bilim insanı COVID-19 hakkında önemli bir keşifte bulundu. COVID-19 ve karıncayiyende oluşturulan koronavirüs genom yapıları arasında yüksek benzerlik tanımladılar.

Hong Kong Üniversitesi’nden başka bir grup karıncayiyen dokusu kullanarak virüsü izole etmeyi başardı. Viral genom diziliminin analiziyle iki yeni koronavirüsün varlığı keşfedildi. Bu genomlar COVID-19 ile 85.5 ile 92.4 oranında benzerlik gösteriyor.

Çok yakın zaman önce, Guangzhou, Çin’de bulunan araştırmacılar karıncayiyenlerin (Manis pentadactyla) insanlardaki COVID-19’un ara konakçısı olabileceğini söyledi. Bu sav karıncayiyenlerde bulunan CoV’un, COVID-19’a benzerlik göstermesinden ortaya çıktı.

Bu bilgi Pekin’de bulunan Çin Tarım Üniversitesi dekanının açıklamalarından gelmekte. Ama açıklamaları henüz herhangi bir bilimsel makaleyle desteklenmiş değil. Bununla beraber gerekli genetik analizler henüz tamamlanmadığı için bilgiye temkinli yaklaşmak gerek.

Eğer koronavirüsün bulaşmasının arkasında karıncayiyen varsa bu nasıl oluyor?

Karıncayiyenler en çok yasa dışı ticareti yapılan hayvanlardan biridir. Bu küçük memelinin yakalanması zordur, geceleri yaşamaya dair huyları vardır ve pullu derisi vardır. Maalesef geleneksel tıbbın popüler inançları bu hayvanın vücudunun belirli parçalarının iyileştirici özellikleri olduğu yönünde. Bu inanç özellikle pullarını ve aynı zamanda fetüslerini, kemiklerini ve pençelerini de içeriyor. Eğer karıncayiyen koronavirüsün taşınmasının arkasındaki hayvansa bunun sebebi insanların bu hayvanı kullanma yolları yüzündendir. 

Son notlar

COVID-19’un ortaya çıkışı hayvanların sağlığıyla insanların, ekosistemin hali ve insan alışkanlıklarının arasındaki yakın ilişkinin varlığına dair muhteşem bir örnek.

Bugün birçok virüsün doğal taşıyıcılarda uzun süre durabileceği gerçeğinin farkındayız. Aynı zamanda insan aktivitelerinin de virüslerin hayvanlardan insanlara sürekli bulaşmasında etkili olduğunu biliyoruz. Bu modern tarımsal pratiklerden şehirleşmeye kadar her şeyi kapsamaktadır.

Yani bu viral, hayvanlardan insanlara geçen virüsü engellemenin en iyi yolu konakçı hayvanlarla insanlar arasına engel koymaktır.

Eğer karıncayiyenler gerçekten koronavirüsün bulaşmasının suçlusu ise, bu hayvanlara nasıl muamele edileceğine dikkat edilmeli. Bu Çin’de ve dünyanın kalanındaki ticari kullanımının sıkıca yasaklanması demektir.

*26 Mayıs 2020’deki son güncelleme. Bilim insanları karıncayiyenin COVID-19 benzeri virüslerin taşıyıcılığı yaptığını onayladı.