Hayvanlar Korkunun Kokusunu Algılayabilir Mi?

Yazan ve doğrulayan biyolog Ana Díaz Maqueda

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Hayvanlar başka bir hayvan korktuğu zaman bunu anlayabilirler. Peki hayvanlar korkunun kokusunu alabilirler mi? Bu yazımızda bunu keşfedeceğiz!

Stres ve korku gibi duygular yaşayan hayvanlar korkunun kokusunu alabilirler. Bu hayvanlar çeşitli kimyasal uyarılar gösterirler. Bu uyarılar da endokrin bazında ya da immunolojik değişimlerle davranış değişimlerine yol açar. Aynı türden hayvanlarda bu değişimler hem korkan hem de bu korku durumunu gözlemleyen hayvanlarda kendini gösterir.

Peki vahşi bir hayvan avının peşindeyken korkunun kokusunu alabilir mi? Muhtemelen hayır. Hayvanlar yalnızca kendi türlerindeki hayvanların korktuklarında salgıladıkları kokuyu alırlar. Tabii bunun dışında bir hayvan korktuğunda davranışlarında yaşanan değişimler, korku anında ne gibi değişimler yaşandığının bilincinde olunduğu müddetçe, diğer hayvan türleri tarafından da fark edilebilir.

Koku Alma Sistemleri

Bazı omurgalılarda iki koku alma sistemi bulunur. Bunlardan biri ana koku alma sistemidir. Burada aktif bir biçimde havadaki moleküller algılanır. Bu sayede örneğin; çiçeklerin, kahvenin, canlı türlerinin kokuları ve diğer hayvanların vücut kokuları alınabilir.

Bu partikülleri koklarken onları nefesimizle içimize çekeriz. Bunlar burun deliklerindeki koku almaçlarına bağlanırlar. Almaçlar da bu partiküllerin bilgisini beyne iletir. Korku gibi duygu durumları genellikle koku molekülleri meydana getirir.

Öte yandan, vomeronazal organ denen ikincil bir koku alma sistemi de bulunmaktadır. Bu sistem ağızdaki üst yumuşak damak ve burun boşluğunun altında bulunur. Bu sistem oldukça belirgin koku moleküllerinin algılanmasını sağlar. Daha sonrasında bu moleküllere dair bilgiler koku soğancığına geçer.

Koku alma sinirleri her iki koku alma sisteminden de limbik sisteme bilgi taşırlar. Limbik sistem, beynin duygusal tepkilerden sorumlu bölümüdür. Fakat ikincil koku alma sistemi havada bulunan moleküllerdeki kokuyu saptayamaz. Bunun yerine feromon mesajlarını “okurlar”.

Feromonlar bölge, saldırganlık ve üretkenliğe dair bilgileri ileten kimyasallardır.

Hayvanlar Korkunun Kokusunu Alabilirler Mi?

İkincil koku alma sisteminin görevi sosyal iletişimi sağlamaktır. Bu da demek oluyor ki hayvanlar korkunun kokusunu alabilirler. Beyindeki limbik sistem korku sonucu meydana gelen maddeleri algılar, işler ve yorumlar. Limbik sistemin ana kısımlarından biri amigdaladır. Amigdalanın görevi, korkuyu algılamak ve buna yanıt vermektir.

Öte yandan, yapılan araştırmalara göre yalnızca aynı türdeki hayvanların feromonlar aracılığıyla iletişim kurdukları ortaya çıkmıştır. Bundan ötürü, ikincil koku alma sistemiyle başka bir hayvan türünün korktuğunun algılanması imkansızdır.

Bu nedenle, bir hayvanın kendinden olmayan bir türün korktuğunu algılamasının koku alma sisteminden çok, davranışlardaki değişimi ne kadar gözlemleyebildiğine bağlı olduğu belirtilmektedir.

Örneğin; atların farklı davranışlarda bulunmalarında görsel ve işitsel uyaranlar en önemli etmenler olarak karşımıza çıkar. Atlar koku alma anlamında en başarılı türlerden biri olsalar da, davranış bazında görme ve işitme duyuları daha fazla ön plana çıkar.

Eğer bir attan korkarsanız, at bu korkunuzu sizin vücut duruşunuzdan algılayabilir. Bu durumda da büyük ihtimalle emirlere itaat etmemeye başlar. Zira korkan kişiler daha ani emirler vermeye başlarlar. Atlar geçmiş etkileşimlerinizden bu işaretleri algılayabileceklerdir.

Hayvanlar Türdeşlerinin Korktuğunu Koku Duyuları Aracılığıyla Algılayabilirler Mi?

Kuşlar, yumuşakçalar ve eklembacaklılarla yapılan çeşitli çalışmalarda belirli kimyasalların algılanmasıyla hayvanların korkunun kokusunu alabilecekleri ortaya serilmiştir.

Örneğin; bir deniz salyangozu saldırıya uğradığında ya da yaralandığında türdeşlerini uyarmak için çeşitli maddeler salgıladığı görülür. Bu maddeler algılandığında diğer deniz salyagozları kaçar ya da saklanırlar. Bazı yengeç türlerinde de aynı durum geçerlidir.

Bir kuş türünde koku alma duyusunun olup olmadığı hâlâ tartışma konusudur. Fakat uzmanlar civcivlerin korktuklarında oldukça kokulu bir şekilde istifra ettiklerini gözlemlemiştir. Bu kusulan madde civcivin ebeveynlerini uyarır ve bunun sonucunda ebeveynler kendilerini korumak için yuvaya yaklaşmaktan kaçınırlar.

Sonuç Olarak Hayvanlar Korkunun Kokusunu Alabiliyorlar Mı?

Esasında hayvanlar, hayvanlar alemi içinde korkuyu fark edebilirler. Fakat bu genelde koku aracılığıyla olmaz. Bunun yerine, belirli davranışların gözlemlendiği ve tespit edildiği görülmektedir.

Bu alanda pek çok çalışma yapılmaya devam ediyor. Bu çalışmaların birinde kortizolün koku duyusuyla algılanması üzerine yoğunlaşılmıştır. Kortizol hayvanların korku durumunda salgıladıkları bir stres hormonudur. Fakat araştırmacılar henüz hayvanların kortizol hormonunun kokusunu alıp alamadıklarına dair nihai bir sonuç elde edememiş ya da bunu hâlâ net bir şekilde kanıtlayamamışlardır.